W 1990 roku, podczas II Zjazdu Kawalerzystów, zaproponowano utworzenie w Grudziądzu Fundacji na Rzecz Tradycji Jazdy Polskiej.

Fundację, której celem jest organizowanie i prowadzenie działalności muzealnej związanej z historią jazdy polskiej, upowszechnianie jej dziejów oraz popularyzacja tej tematyki, założyli:

• rtm. Włodzimierz Bernard (19. Pułk Ułanów Wołyńskich)
• rtm. Władysław Janiszewski ( 4. Pułk Strzelców Konnych)
• rtm. Stanisław Radomyski (16. Pułk Ułanów Wielkopolskich)
• rtm. Andrzej Sobański ( 1. Pułk Ułanów Krechowieckich)

W skład Rady Fundacji weszło 57 osób (głównie kawalerzyści). Przez 10 lat (do września 2000 roku) przewodniczył jej mgr Andrzej Wiśniewski, pierwszy solidarnościowy prezydent Grudziądza, a obecnie przewodniczy mgr Rafał Chylewski.

Zarządowi Fundacji od początku istnienia przewodniczy - pisząca te słowa - mgr Karola Skowrońska.

Fundacja organizuje kolejne, coroczne Zjazdy, zgromadziła pokaźne zbiory (dary kawalerzystów i ich rodzin), które przekazała do grudziądzkiego Muzeum. W odrestaurowanym, przepięknym Pałacu Opatek utworzono Sale Tradycji Jazdy Polskiej,

w których na stałej wystawie Centrum Wyszkolenia Kawalerii w Grudziądzu eksponowane są wspaniałe zbiory kawaleryjskie.

Staraniem Fundacji do Grudziądza trafiły wspaniałe zbiory z Sali Rycerskiej Wieży Kościoła Św. Anny w Warszawie, przekazane przez Stowarzyszenie Kombatantów - Duszpasterstwo Weteranów Kawalerii i Artylerii Konnej. Zbiory te są udostępniane zwiedzającym w Salach Tradycji Jazdy Polskiej.

W dniach 15 i 16 sierpnia 1998 roku podczas X Jubileuszowego Zjazdu Kawalerzystów miejscowemu Klubowi Jeździeckiemu Rywal nadano imię Centrum Wyszkolenia Kawalerii.

W 1999 roku uczestnicy Zjazdu wzięli udział w Toruniu w spotkaniu z Ojcem Świętym Janem Pawłem II, któremu ofiarowali szablę ludwikówkę, wykonaną honorowo przez grudziądzkie Wojskowe Zakłady Uzbrojenia.

W 2000 roku, kolejne spotkanie odbyło się we wrześniu, by umożliwić uczestnikom Zjazdu pobyt w Krojantach, na miejscu słynnej szarży wykonanej 1 września 1939 roku przez 18. Pułk Ułanów Pomorskich.

Fundacja prowadzi także działalność wydawniczą. Wydano dotąd 11 pozycji książkowych

W 2003 roku uroczyście obchodziliśmy w Grudziądzu XV Jubileuszowy Zjazd Kawalerzystów II RP. Obszerną relację z tej uroczystości zamieszczamy w dziale „REPORTAŻE ZJAZDOWE”. Niżej publikujemy wystąpienie Karoli Skowrońskiej podczas uroczystości jubileuszowych w grudziądzkim Teatrze 31 sierpnia 2003 r.:

Panie Prezydencie ! Wielce Szanowni Państwo !

W tym szczególnie uroczystym dniu wracamy do minionych 15 lat. Lat tak ważnych dla absolwentów CENTRUM WYSZKOLENIA KAWALERII, ale także dla naszego miasta.

Po II wojnie światowej wydawało się, że kawaleria polska pomknęła do legendy i historii, że zamknął się na zawsze związek Grudziądza z kawalerzystami, którzy przecież do wojny wyznaczali rytm życia tego garnizonowego miasta, sławili je – nie tylko w kraju, ale i poza granicami. A jednak wrócili!

Kawalerzyści wrócili do Grudziądza ... po 50 latach. 10 września 1989 roku do swojego Grudziądza przyjechało z całego świata ponad 300 oficerów polskiej kawalerii, absolwentów przedwojennego Centrum - w 50 rocznicę ostatniej promocji oficerskiej i 50 rocznicę tamtego, tragicznego 1 września 1939 roku.

Od tego historycznego dnia Grudziądz jest już innym miastem. Takich wzruszeń Grudziądzanie nigdy przedtem nie przeżywali. Oto bowiem zobaczyli na własne oczy bohaterskich szwoleżerów, ułanów i strzelców konnych, którzy walczyli na wszystkich frontach wojny, nigdy nie złożyli broni i zawsze wierni byli ideałom wpojonym im w grudziądzkich szkołach kawaleryjskich – BOGU, HONOROWI i OJCZYŻNIE.

Zjazdowi przewodniczył słynny jeździec, olimpijczyk mjr Janusz Komorowski (z 1. Pułku Ułanów Krechowieckich), a wśród uczestników tego historycznego spotkania byli kawalerzyści ze wszystkich stron świata, reprezentanci prawie wszystkich 40 przedwojennych pułków Polskiej Kawalerii. Wielu przyjechało do Polski po latach wygnania i tułaczki.

Po uroczystej Mszy św., w szpalerze utworzonym przez wzruszonych mieszkańców miasta, przeszli na Rynek, by uczestniczyć w odsłonięciu i poświęceniu tablicy upamiętniającej CWKaw. Witani w sali recepcyjnej grudziądzkiego Ratusza przez ówczesne władze z prezydentem Bożesławem Tafelskim – obiecali, że tu będą wracać.

Potem, już w swoich koszarach, uczestniczyli w uroczystościach przy obelisku poświęconym pamięci poległych i pomordowanych absolwentów Szkoły Podchorążych Kawalerii. Mogli zajrzeć do swoich sal żołnierskich, do stajni, które cudem ocalały, a nade wszystko spotkać się i porozmawiać z żołnierzami i kadrą dowódczą jednostki wojskowej stacjonującej w historycznych koszarach im. Księcia Józefa Poniatowskiego.

Koszary, po remoncie, prezentowały się wspaniale, a istniejące ciągle i nie zdemontowane żłoby w stajniach (które zamieniono na garaże) wzbudziły prawdziwy zachwyt sędziwych kawalerzystów i chociaż minęło pół wieku wszyscy prezentowali się tak jak dawnej. Widać było tylko łzy wzruszenia, kiedy zaśpiewano piosenkę „Zostały tylko ślady podków...” Znów byli w GRUDZIĄDZU !

Wdzięczni za tak wspaniałe przyjęcie, podarowali mieszkańcom miasta i jednostce wojskowej - niezwykły prezent - ryngraf z proporczykami 40 przedwojennych pułków kawalerii. (Zdobią od tamtego roku zarówno Refektarz w Ratuszu, jak i salę tradycji 8. Batalionu Walki Elektronicznej).

W 1990 roku, podczas II Zjazdu, odsłonięto tablicę upamiętniającą absolwentów Szkoły Podchorążych Rezerwy Kawalerii. Niezwykłym gościem Zjazdu był ks. prałat Zdzisław Peszkowski, absolwent tej szkoły, uratowany cudem z Kozielska, kapelan Rodzin Katyńskich, a od 1995 roku Honorowy Obywatel Grudziądza, który także dzisiaj jest wśród nas. Także w 1990 roku podjęto decyzję o utworzeniu Fundacji na Rzecz Tradycji Jazdy Polskiej, z siedzibą w naszym mieście.

Fundację, której celem jest organizowanie i prowadzenie działalności muzealnej związanej z historią jazdy polskiej, upowszechnianie jej dziejów oraz popularyzacja tej tematyki, założyli:

• Śp. rtm. Włodzimierz Bernard z 19. Pułk Ułanów Wołyńskich
• Śp. rtm. Stanisław Radomyski z 16. Pułk Ułanów Wielkopolskich
• Śp. rtm. Andrzej Sobański z 1. Pułk Ułanów Krechowieckich
• i będący z nami - mjr Władysław Janiszewski (4. Pułk Strzelców Konnych)

W skład Rady Fundacji weszło 57 osób (głównie kawalerzystów). Przez 10 lat (do września 2000 roku) kierował nią obecny prezydent Grudziądza, mgr Andrzej Wiśniewski, a teraz - dr Jerzy Krzyś. Zarząd Fundacji ma swoją siedzibę przy ul. Legionów 28, w którym społecznie pracują wraz ze mną: mgr Maria Kaczorowska, mgr Bożena Michalska – Kaczor, mgr Rafał Chylewski. Komisji Rewizyjnej przewodniczy Jadwiga Walczak.

Fundacja organizuje kolejne, coroczne Zjazdy, zgromadziła pokaźne zbiory (dary kawalerzystów i ich rodzin), które przekazano do grudziądzkiego Muzeum . W odrestaurowanym, przepięknym Pałacu Opatek utworzono w 1993 roku Sale Tradycji Jazdy Polskiej, w których na stałej wystawie „Centrum Wyszkolenia Kawalerii w Grudziądzu - Kolebka Polskiej Kawalerii” eksponowane są wspaniałe zbiory kawaleryjskie. Są to zbiory własne Muzeum, jak również dary od kawalerzystów, ich rodzin, od kół pułkowych, osób prywatnych, darczyńców.

Ozdobą ekspozycji jest buzdygan gen. Bolesława Wieniawy – Długoszowskiego, ofiarowany Fundacji przez córkę generała Zuzannę Vernon – Długoszowską, są unikatowe patenty oficerskie, hiszpański puchar z XVII wieku, ofiarowany jeździe polskiej, jest szabla płka Władysława Beliny – Prażmowskiego, pamiątkowe przedmioty, lance i siodła, a także wszystkie odznaki pułkowe, broń, mundury, dokumenty, fotografie i inne przedmioty.

Co roku, na każdym Zjeździe, przybywa nowych bezcennych darów -przywożonych często osobiście przez kawalerzystów z całego niemal świata.

W 1994 roku przeżywaliśmy podniosłe chwile. Oto podczas Mszy polowej poświęcono odtworzony sztandar Oficerskiej Szkoły Kawalerii (oryginał zaginął w czasie działań wojennych). Kopia powstała dzięki przekazanemu Fundacji zapisowi testamentowemu mjra Antoniego Żelewskiego. Ten dar przekazano także grudziądzkiemu Muzeum i zdobi teraz stałą wystawę.

W 1996 roku Zjazd Kawalerzystów połączony był z Ogólnopolskim Zlotem Harcerskich Drużyn Jeździeckich i Kawaleryjskich ZHP i ZHR. Harcerze rozbili obóz na terenie historycznych koszar, konie zaś stanęły w stajniach ... po 57 latach. Harcerzom wręczono odtworzony proporzec komendanta CWK.

Staraniem Fundacji do Grudziądza trafiły wspaniałe zbiory z Sali Rycerskiej Wieży Kościoła Św. Anny w Warszawie, przekazane przez Stowarzyszenie Kombatantów - Duszpasterstwo Weteranów Kawalerii i Artylerii Konnej. Zbiory te są udostępniane zwiedzającym w Salach Tradycji Jazdy Polskiej. Wielkie zasługi w przekazaniu tych bezcennych zbiorów ma ppłk Antoni Ławrynowicz, wieloletni kustosz tych zbiorów.

W 1998 roku podczas X Jubileuszowego Zjazdu Kawalerzystów miejscowemu Klubowi Jeździeckiemu „Rywal” nadano imię Centrum Wyszkolenia Kawalerii. Właściciel tego klubu, członek Rady Fundacji - Michał Masłowski jest tegorocznym mistrzem Polski oldboyów w skokach.

Szczególnym był Zjazd w 1999 roku. Byliśmy w Toruniu na spotkaniu z Ojcem Świętym Janem Pawłem II, któremu kawalerzyści ofiarowali szablę „ludwikówkę”, wykonaną honorowo przez grudziądzkie Wojskowe Zakłady Uzbrojenia.

W 2000 roku kolejne spotkanie odbyło się we wrześniu, by umożliwić uczestnikom Zjazdu pobyt w Krojantach, na miejscu słynnej szarży wykonanej 1 września 1939 roku przez 18. Pułk Ułanów Pomorskich. Także w roku milenijnym, na zaproszenie Fundacji, przyjechał do Grudziądza prezydent Ryszard Kaczorowski. Dostojny gość zwiedził Muzeum, spotkał się z władzami miasta i kadrą dowódczą jednostki wojskowej stacjonującej w historycznych koszarach Centrum Wyszkolenia Kawalerii im. Księcia Józefa Poniatowskiego. Dzisiaj z radością gościmy Pana Prezydenta na naszym jubileuszu.

Uczestnicy XIII Zjazdu, który odbył się w 2001 r., brali udział w uroczystym poświęceniu i wręczeniu Społecznej Szkole Podstawowej i Społecznemu Gimnazjum im. majora Jana Ładosia - sztandaru, brali także udział w podniosłych uroczystościach patriotycznych w Krojantach, gdzie po raz pierwszy otworzono (pozorowaną) szarżę 18. Pułku Ułanów Pomorskich.

W roku ubiegłym absolwenci CWKaw., ich Rodziny, przyjaciele i goście Zjazdu zwiedzali Grupę, która dla podchorążych była miejscem szczególnym.

W latach 1997 – 1999 uroczyście obchodziliśmy jubileusze 60 – lecia kolejnych promocji oficerskich w Centrum Wyszkolenia Kawalerii. Dostojni Jubilaci otrzymywali okolicznościowe listy gratulacyjne, upominki.

Fundacja prowadzi także działalność wydawniczą. Wydano dotąd 10 pozycji książkowych i 27 numerów Komunikatów Fundacji, w których zamieszczane są listy ofiarodawców, sprawozdania z działalności Zarządu i Rady Fundacji, ciekawe wspomnienia, wykazy darczyńców. Fundacja prowadzi stałą korespondencję z kawalerzystami na całym świecie. W grudziądzkiej Bibliotece Miejskiej im. Wiktora Kulerskiego utworzono Biblioteczkę Kawaleryjską, w której znajduje się ponad 500 woluminów (skatalogowanych także elektronicznie), pochodzących z darów (m.in. książki z bogatego księgozbioru gen. Stanisława Maczka z Edynburga).

Szanowni Państwo! Nie sposób w tym wystąpieniu wymienić szczegółowo wszystkich programów Zjazdów, wszystkich działań Fundacji, a także wszystkich osób.

Każdemu Zjazdowi, od początku towarzyszyły wystawy organizowane w grudziądzkim Muzeum,(których niestrudzonym kustoszem jest Anna Wajler – sekretarz Rady Fundacji), zwiedzano grudziądzką Cytadelę, miasto, były zawody jeździeckie na Błoniach Nadwiślańskich, pokazy, wizyty w Szkole Podstawowej im. 18. Pułku Ułanów Pomorskich w Grudziądzu i w Nowej Cerkwi, w Szkole Podstawowej im. 16. Pułku Ułanów Wielkopolskich w Grupie, pikniki kawaleryjskie, a także... seans w grudziądzkim planetarium. Zawsze towarzyszyła uczestnikom Zjazdów duchowa opieka księdza infułata Tadeusza Nowickiego, honorowego kapelana 18. Pułku Ułanów Pomorskich, a także życzliwość kolejnych władz samorządowych Grudziądza, wszystkich służb publicznych miasta, garnizonu grudziądzkiego, dowódców wszystkich jednostek wojskowych stacjonujących w naszym mieście, a wśród nich szczególnie płka dypl. Andrzeja Skorackiego i ppłka Jerzego Magnuszewskiego – dowódców jednostki stacjonującej w historycznych koszarach im. księcia Józefa Poniatowskiego. Wszystkim składam serdeczne podziękowania.

Nade wszystko pragnę – w imieniu organizatorów tego jubileuszowego spotkania – podziękować panom oficerom kawalerii, że przyjeżdżają do Grudziądza, że nadal rozsławiają nasze miasto i uczą nas, współczesnych Grudziądzan, jak należy je kochać.

Wielu absolwentów Centrum Wyszkolenia Kawalerii nie ma już wśród nas, odeszli – zostawiając nam przykazanie, byśmy strzegli tradycji kawalerii polskiej. Staramy się wypełniać to zadanie.

Największym jednak osiągnięciem i radością Fundacji jest przywrócenie miastu dumnego miana STOLICY POLSKIEJ KAWALERII.

Szanowni Państwo!

Do Zjazdu skierowano kilkadziesiąt listów gratulacyjnych i życzeń, a wśród nich życzenia od płka Jana Ładosia, Honorowego Obywatela Grudziądza i rotmistrza Ryszarda Dembińskiego, prezesa Zrzeszenia Kół Pułkowych Kawalerii w Londynie, od honorowego kapelana 2. Pułku Ułanów Grochowskich, ojca Eustachego Rakoczego z Jasnej Góry. Otrzymaliśmy także życzenia od dowódców brygad i batalionów rozpoznawczych współczesnego Wojska Polskiego, tych, którzy przejęli po 1993 roku tradycje przedwojennych formacji kawaleryjskich.

Wszystkim wymienionym i nie wymienionym z nazwiska osobom składam w imieniu Nas wszystkich, tutaj zebranych, jak najserdeczniejsze podziękowania.

Sponsorzy XV Zjazdu: OPEC Grudziądz, Miejskie Wodociągi i Oczyszczalnia, Zakłady Uzbrojenia nr 2,Urząd Miejski, OCETIX, Solgrud, Lemigo, Spółdzielnia Mieszkaniowa, Browary Grudziądz, Artefakt, Centrum Kultury Teatr, Biblioteka Miejska, Cogito – Monika Skowrońska - Iwan, Firma „Pigo”, Garnizon Grudziądz, Garnizon Bydgoszcz.

Wszystkim oficerom kawalerii, którzy przyczynili się do uhonorowania mnie Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, składam gorące i serdeczne podziękowania.

W dniach 21 i 22 sierpnia 2004 roku ponownie do Grudziądza przyjechali na swój Zjazd Kawalerzyści, Ich Rodziny, przyjaciele, przedstawiciele kół pułkowych z całego kraju, wielu gości, a także Szwadron Kawalerii Wojska Polskiego, który wraz z Orkiestrą Reprezentacyjną POW dał pokaz musztry paradnej i uczestniczył w defiladzie na grudziądzkich Błoniach Nadwiślańskich. Takiej defilady grudziądzanie nie oglądali od...1939 roku. Także z tego Zjazdu zamieszczamy bogato ilustrowany reportaż.

Od XV Zjazdu Kawalerzystów, tj. od 2003 roku na naszych stronach publikujemy obszerne reportaże z kolejnych Zjazdów Kawalerzystów w Grudziądzu (zakładka „Reportaże”).

1. Radomyski Stanisław, Zarys historii Szkoły Podchorążych Rezerwy Kawalerii w Grudziądzu 1926 - 1939, Pruszków 1992, ("Ajaks", Fundacja);
2. Mentel Emil S., Radomyski Stanisław, Pułk Ułanów Karpackich, Pruszków 1993, ("Ajaks", Fundacja);
3. Radomyski Stanisław, Wspomnienia o odrębnościach, zwyczajach i obyczajach kawaleryjskich II Reczypospolitej, Pruszków 1994, ("Ajaks", Fundacja);
4. Krzyś Jerzy, Pierwszy dzień wojny grudziądzkich ułanów, Grudziądz 1994, (Fundacja);
5. Radomyski Stanisław, Żurawiejki, Pruszków 1995, ("Ajaks", Fundacja");
6. Gnat - Wieteska Zbigniew, Strzelcy Konni w Armii Krajowej, Pruszków 1996, ("Ajaks",Fundacja);
7. Klak Jędrzej, 8 Grudziądzki Pułk Radioelektroniczny, Grudziądz 1997, (Fundacja);
8. Rybicki Tadeusz, Wspomnienia, Grudziądz 1998, (Fundacja);
9. Fijałkowska Janina, Tryptyk ułański (wiersze), Grudziądz 1998, (Fundacja);
10. Krzyś Jerzy, Militarna przeszłość Grudziądza, Grudziądz 2002, (Fundacja);
11. Podhorski Zygmunt (Zaza), Tak zapamiętałem ... Wspomnienia i dokumenty (od 13 marca do 10 października 1939 r.), Grudziądz 2002, (Fundacja);
12. Krzyś Jerzy, Grudziądz w 1920 roku. Grudziądz 2005, (wydawnictwo Fundacji na Rzecz Tradycji Jazdy Polskiej)
13. Kukawski Lesław, Tym Juliusz, Wójcik Teodor, Kawaleryjska Alma Mater w Grudziądzu 1920 – 1939.Zarys dziejów, Grudziądz 2008, (Fundacja)
14. Skowrońska Karola, Kawaleryjski Grudziądz, Grudziądz 2008, (Koło Miłośników Dziejów Grudziądza)
15. Krzyś Jerzy, Grudziądz – kawaleryjska stolica”, Grudziądz 2010, (Fundacja i KMDG)

W latach 1991 do 2011 r. ukazały się 43 numery Komunikatu Fundacji. Od nr 21 z 2001 r. do nr 43 z 2011 r. „Komunikaty Fundacji” można przeczytać na naszych stronach, w których zamieszczane są listy ofiarodawców, sprawozdania z działalności Zarządu i Rady Fundacji, ciekawe wspomnienia i listy. Fundacja prowadzi stałą korespondencję z kawalerzystami, Ich rodzinami i stowarzyszeniami kawaleryjskimi. W grudziądzkiej Bibliotece Miejskiej im. Wiktora Kulerskiego utworzono Biblioteczkę Kawaleryjską, w której pod koniec 2011 roku było 814 woluminów (skatalogowanych elektronicznie), pochodzących z darów (m.in. książki z bogatego księgozbioru gen. Stanisława Maczka z Edynburga). W Muzuem im. ks. dr. Władysława Łęgi w Grudziądzu zarejestrowano do końca 2011 roku 1331 pozycji inwentarzowych.

Całą działalność Fundacja finansuje ze składek i darowizn. Rada i Zarząd Fundacji pracują honorowo, co w dzisiejszych czasach nie jest takie częste.

Największym jednak osiągnięciem i radością jest przywrócenie miastu dumnego miana STOLICY POLSKIEJ KAWALERII.