Grudziądzkie ślady wśród Szwoleżerów Gwardii Napoleona

W związku z przypadającą w kwietniu 2017 r. 210. rocznicą utworzenia 1. Polskiego Pułku Szwoleżerów Gwardii Napoleona oraz przypadającą w czerwcu br. - 202. rocznicą bitwy pod Waterloo, warto przypomnieć sylwetki Szwoleżerów Gwardii pochodzących z Grudziądza - późniejszej przecież siedziby Szkoły Oficerów Kawalerii.  

                Szwoleżer 1. Pułku Polskiego Gwardii Napoleona. Rys. Stanisław Haykowski

   Oryginalne zapisy dotyczące żołnierzy tej jednostki znajdują się w tzw. Registre Matricule. Zapisy w tych rejestrach prowadzone były oczywiście po francusku i były przedmiotem kilku już opracowań. Ponieważ rejestr prowadzony był pismem odręcznym, zawiera liczne niezbyt wyraźne zapisy, które do tej pory nie zawsze zostały prawidłowo odczytane - dotyczy to najczęściej nazwisk i nazw miejscowości urodzenia odnotowanych szwoleżerów.

  Dotychczasowi badacze skupiali się zresztą głównie na najbardziej   znanych   nazwiskach dowódców i oficerów tej jednostki, pozostawiając dane zwykłych żołnierzy indywidualnym dociekaniom pasjonatów. Warto jednak czasem zagłębić się w te rejestry aby poznać losy zwykłych żołnierzy tam odnotowanych. Tworzą oni bowiem wszyscy legendę polskiej kawalerii, legendę nieprzemijającą, która stała się swego rodzaju opoką dla postaw polskiego społeczeństwa pod zaborami, wzorem dla powstańców listopadowych i styczniowych oraz polskich jednostek tworzonych u progu odzyskania naszej niepodległości w 1918 r. Rejestry zawierają nazwiska trzech szwoleżerów, których miejsce urodzenia zapisano jako Grudziądz lub jego najbliższe okolice. Co ciekawe, zapisy te opatrzone są także rysopisami tych żołnierzy, co może pobudzać wodze wyobraźni  je czytających. Są to:

    Stanisław Tyrynowicz  - urodził się 12 lutego 1789 r. w Grudziądzu. Był synem Szymona i Jadwigi z Głowackich. Karierę wojskowego rozpoczął w 1808 r. w artylerii konnej Księstwa Warszawskiego. Odbył z nią kampanię austriacką 1809 r. gdzie wojska Księstwa wspierały Napoleona. Służył w artylerii konnej do 1811 r. Uzyskał w niej nawet rangę wachmistrza. 21 maja 1811 r. wstępuje jednak w Warszawie do 1. pułku szwoleżerów.  9 grudnia 1811 r. zostaje przydzielony do 4. kompanii tego pułku i w niej odbywa kampanię rosyjską 1812 r. Odnotowano jego udział w bitwach pod Witebskiem, Możajskiem i nad Berezyną. W związku z reorganizacja pułku po ciężkich stratach odniesionych w kampanii rosyjskiej - 11 marca 1813 r. zostaje przeniesiony do 6. kompanii pułku i z nią odbywa całą kampanię saską 1813 r. (Lutzen, Budziszyn, Drezno, Lipsk, Hannau),  oraz  francuską 1814 r. (Brienne, Montmirail, Laon, Chateau Thierry, Arcis sur Aube). Po pierwszej abdykacji Napoleona w kwietniu 1814 r., powraca z dniem 1 maja 1814 r. wraz z pułkiem do Polski. Otrzymuje zapewne wtedy przydział w armii Królestwa Polskiego w służbie wojsk cara Mikołaja. Jego odnotowany rysopis: wzrost 171 cm, twarz pociągła - długa, oczy niebieskie, nos długi, usta duże, brwi-czarne, podbródek - wydłużony.

   Antoni Pławski - urodził się 15 maja 1792 r. Był synem Ignacego i Marii z Jankowskich. Zapisano, że urodził się we wsi Hantycze koło Grudziądza (obecnie taka miejscowość pod Grudziądzem chyba już nie istnieje ale jest Hanowo a po sąsiedzku Turznice, może więc mógł to być jakiś przysiółek w tej okolicy). Do pułku szwoleżerów zaciągnął się 1 lipca 1812 r. w Gdańsku. Był więc wtedy zaledwie 20 letnim młodzieńcem. Przydzielono go do 9. kompanii i z nią odbył kampanię rosyjską 1812 r. Po reorganizacji pułku - 11 kwietnia 1813 r. zostaje przeniesiony do 6. kompanii i w niej przebywa całą kampanię saską 1813 r. (od Lutzen, Budziszyn, Drezno, Lipsk po Hannau)  i francuską 1814 r. (od Brienne, Montmirail, Laon, Chateau Thierry po Arcis sur Aube). Służył więc w tej samej kompanii co jego krajan Stanisław Tyrynowicz. Po pierwszej abdykacji Napoleona, w maju 1814 r, powraca wraz z pułkiem do Królestwa Polskiego i zapewne także otrzymuje przydział w armii carskiej.  Jego odnotowany rysopis: twarz owalna, oczy niebieskie, usta małe, nos zwykły, brwi - brązowe, wzrostu nie podano.

   Jan Jakubowski - urodził się 19 grudnia 1782 r. w Grudziądzu. Był synem Jacka i Melanii zd. Maczke. Do pułku zaciągnął się 27 maja 1815 r. a więc na trzy tygodnie przed bitwą pod Waterloo, w której  wziął udział. Był jednym z tych, którzy uzupełnili skład tzw. szwadronu Elby, 109. osobowego polskiego szwadronu szwoleżerów, który towarzyszył Napoleonowi na wygnaniu na tej wyspie a potem stanowił jeden z zaczątków odbudowujących się wojsk napoleońskich na czas jego ostatnich 100 dni. W rejestrze wspomniano, że uprzednio był lansjerem w 2. pułku Ułanów Nadwiślańskich oraz, że po 1 października 1815 r. powrócił do Polski. Jego odnotowany rysopis: twarz owalna, oczy szare, usta małe, nos mały  brwi jasne, podbródek okrągły, wzrostu nie podano.

   Zachowane zapisy informują, że wszyscy ci żołnierze przeżyli te kampanie napoleońskie, w których brali udział i powrócili do Polski. To istotne spostrzeżenie, choćby z powodu uczestnictwa dwójki z nich w tragicznej kampanii rosyjskiej 1812 r. która zakończyła się utratą przez pułk niemal 50% swojego stałego składu. Przeżyli wtedy ci najtwardsi i najlepiej przygotowani do walki i przetrwania w warunkach rosyjskiej zimy, ona to bowiem przyczyniła się walnie do ówczesnej klęski Napoleona.  Dalsze losy wspomnianych powyżej szwoleżerów po ich powrocie do Polski nie są na razie poznane. Warto dodać to, że Ci którzy powrócili do Królestwa Polskiego po pierwszej abdykacji Napoleona w 1814 r. otrzymywali zwykle przydziały w armii carskiej, co pozwalało się im utrzymać. Z tymi, którzy zdecydowali się na powrót po jego drugiej abdykacji w 1815 r. już tak niestety nie było, bo tylko nieliczni otrzymywali wtedy taki przydział.

Żródło:                                                                                                                                                                           Registre Matricule 1er regiment de chevaux legers polonais de la garde imperiale. Chateau de Vincennes.

Od redakcji: serdecznie dziękujemy Panu Januszowi Bielickiemu za przysłanie tego niezwykle interesującego artykułu.